kenmerken

Verspreiding

De bruine rat komt in heel Nederland in verschillende leefgebieden voor. Ze hebben een voorkeur voor een vochtige omgeving en leven vaak in de buurt van de mens. Veelal bij boerderijen, in stallen, in woonhuizen, in fabriekspanden, in pakhuizen en op vuilstortplaatsen. In waterrijke gebieden in de gematigde streken komen ze ook buiten voor, zoals in rietvelden en in watergangen langs agrarisch bouwland, maar ook in rioolstelsels. De buitenlevende dieren trekken in het najaar vaak naar de bebouwing. De aanwezigheid van water, beschutting en voedsel in de nabijheid is bepalend voor het leefgebied van de bruine rat. De zwarte rat komt vooral in Zuid-Nederland, met name in Noord-Brabant en Limburg voor. Ze worden uitsluitend in menselijke bebouwing aangetroffen, want ze kunnen niet goed tegen kou. Dit kunnen schepen zijn, havens, boerderijen, (pluim)vee- en varkensstallen, fabrieken, opslagplaatsen en woonhuizen. De zwarte rat heeft een voorkeur voor droge plaatsen. Zwarte ratten zijn niet direct gebonden aan water, maar worden echter wel vaak op schepen gesignaleerd. Elk jaar neemt de populatie verder toe en zien we meer verspreiding in ons land. De populatie neemt zodanig toe dat gemeentes zijn overgegaan tot actieve bestrijding van de zwarte rat. 

De bruine rat is een zeer sociaal dier dat in grote groepen bij elkaar leeft. Naarmate de populatie groeit, breiden de structuren zich uit en verbinden ze zich met andere schuilplaatsen, waardoor een netwerk van gangen kan ontstaan. De bruine rat is vooral in vochtige omgevingen te vinden; daarom kan dit dier goed zwemmen, duiken en springen. Bruine ratten gebruiken zakken, stof, papier, isolatiemateriaal, stro of andere zachte materialen om hun nest te bouwen. De ratten zijn meestal actief binnen een straal van 50 meter rondom het nest:

• ondergronds in holen in de tuin
• in opslagplaatsen
• rond waterlopen
• in het riool
• in een buitenschuurtje
• rond een kippenhok of in de buurt van een volière (buiten)
• in de kruipruimte of de kelder
• op zolder
• in of rond milieupark
• op veehouderijen
• rond opslagplaatsen of productiehallen voor dierenvoeder
• in of nabij vleesverwerkende industriehallen

De zwarte rat verkiest hoge en droge plaatsen om hun nest te bouwen (bijvoorbeeld onder het dak, op zolder of in isolatie) en kunnen daarom erg goed klimmen en springen. U ziet dus vaker zwarte ratten in huis dan bruine ratten. Ze bouwen hun nest graag:

• op zolder
• onder het dak
• in de garage
• in de spouwmuur
• in isolatiewol of isolatiepanelen
• in het plafond of de vloer
• in kruipruimtes
• in de keuken, achter keukenmeubilair of achter voorraadkasten
• in opslagplaatsen, achter of tussen rekken

Voortplanting

Bruine ratten planten zich het gehele jaar door voort, mits er voldoende voedsel is met een piek in maart en in september-oktober. Na een draagtijd van 20-23 dagen, krijgt het vrouwtje 7 (1 tot 15) jongen. Het aantal worpen dat een vrouwtje per jaar krijgt bedraagt drie tot vijf. Grotere vrouwtjes krijgen grotere worpen dan kleinere vrouwtjes. Bij een daling van de populatiedichtheid (bijvoorbeeld door menselijk ingrijpen) neemt de voortplanting en het aantal jongen per worp toe. Na 21 dagen, als de dieren ongeveer 40 gram zwaar en 110 mm lang zijn, worden de dieren gespeend. De jongen zijn na 3-4 maanden geslachtsrijp en kunnen dan deelnemen aan de voortplanting.

Zwarte ratten kunnen zich in een geschikte leefomgeving het hele jaar voortplanten. In Europa echter loopt de voortplantingstijd van midden maart tot midden november. Na een draagtijd van 21 dagen, krijgt het vrouwtje 1-16, maar gemiddeld 7 jongen. Door een vertraagde implantatie kunnen er echter 23 tot 29 dagen tussen de bevruchting en de worp zitten. De jongen worden gezoogd tot ze 30-40 gram wegen en ongeveer twintig dagen oud zijn. Vrouwtjes zijn geslachtsrijp als ze ongeveer 90 gram wegen. Ze zijn dan 12-16 weken oud. Een vrouwtje krijgt per jaar drie tot zes nesten, waardoor een vrouwtje tot wel 56 jongen per jaar krijgen. De bruine en de zwarte rat wordt maximaal vier jaar oud, maar meestal wordt hij niet ouder dan twaalf maanden. 

rattenoverlast

Toch hebben ratten wel degelijk bestaansrecht. De dieren behoren tot ons ecosysteem, sterker nog: ze zijn onmisbaar voor de biodiversiteit. Ze zijn over het algemeen onschuldig, eten ongewenste insecten en zijn een belangrijke schakel in de voedselketen. Wanneer de biodiversiteit echter afneemt, zie je vaker rattenoverlast. Er kan een rattenplaag ontstaan en dan worden ze wél vervelend. Ze kunnen nare ziektes met zich mee nemen, zoals de leptospirosebacterie en ze zorgen voor veel overlast en soms slapeloze nachten.

bestrijding